جراحی‌های کم‌تهاجمی مانند لاپاروسکوپی و اندوسکوپی، با استفاده از سیستم‌های اندوویژن، امکان انجام عمل‌های پیچیده با حداقل آسیب به بیمار را فراهم کرده‌اند. ابزارهای جراحی، به‌ویژه گرسپرهای تروماتیک و آتروماتیک، نقش حیاتی در موفقیت این عمل‌ها دارند. ابزارهای تروماتیک با فک‌های دندانه‌دار و طراحی محکم برای گرفتن بافت‌های مقاوم مناسب‌اند، در حالی که ابزارهای آتروماتیک با سطوح صاف و ملایم برای حفظ بافت‌های حساس طراحی شده‌اند. این مقاله با بررسی دقیق تفاوت‌های این ابزارها، از جمله طراحی، کاربرد، مزایا، معایب و پیشینه تاریخی، به جراحان کمک می‌کند تا انتخاب‌های بهتری در جراحی‌های درون‌بین داشته باشند. با تمرکز بر جزئیات فنی، مقایسه‌های بالینی و پیشرفت‌های فناوری، هدف این است که اطلاعات جامعی برای بهینه‌سازی نتایج جراحی ارائه شود.

جراحی‌ های کم‌تهاجمی در دهه‌های اخیر به دلیل کاهش زمان بهبودی، عوارض کمتر و بهبود کیفیت زندگی بیماران، به استاندارد طلایی در بسیاری از تخصص‌های پزشکی تبدیل شده‌اند. سیستم‌های اندوویژن، شامل دوربین‌های پیشرفته، منابع نور LED و زنون، لنزهای باکیفیت، امکان مشاهده دقیق ساختارهای داخلی بدن را فراهم می‌کنند. در این میان، ابزارهای جراحی مانند گرسپرها، که در دو نوع تروماتیک و آتروماتیک عرضه می‌شوند، نقشی کلیدی در دستکاری بافت‌ها دارند. انتخاب درست این ابزارها می‌تواند تفاوت قابل‌توجهی در نتایج جراحی ایجاد کند، از کاهش خونریزی گرفته تا جلوگیری از آسیب‌های غیرضروری به بافت‌های حساس.

پیشینه تاریخی جراحی‌ های کم‌تهاجمی

جراحی لاپاروسکوپی ریشه در اوایل قرن بیستم دارد.

در سال ۱۹۰۱، دمیتری اوت (Dmitri Ott) با استفاده از دستگاه ابتدایی برای مشاهده حفره شکمی، مفهوم ventroscopy را معرفی کرد.

در سال ۱۹۱۰، هانس کریستین جاکوبئوس (Hans Christian Jacobaeus) اولین لاپاروسکوپی انسانی را انجام داد.

اختراع ورس نیدل (Veress needle) در دهه ۱۹۳۰ برای ایجاد پنوموپریتونئوم (فضای پر از گاز در حفره شکمی) نقطه عطفی بود.

در دهه ۱۹۵۰، هارولد هاپکینز (Harold Hopkins) با طراحی لنزهای رود (rod-lens)، کیفیت تصاویر اندوسکوپی را بهبود بخشید.

در دهه ۱۹۸۰، معرفی دوربین‌های ویدئویی CCD و سیستم‌های اندوویژن مدرن، جراحی‌های کم‌تهاجمی را متحول کرد.

ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک نیز با پیشرفت فناوری، از طراحی‌های ساده به ابزارهای پیچیده با مکانیسم‌های قفل و ارگونومی بهتر تبدیل شدند. این مقاله با بررسی این ابزارها، به تفاوت‌های آن‌ها در طراحی، کاربرد و تأثیر بر نتایج جراحی می‌پردازد.

ابزارهای تروماتیک: تعریف و ویژگی‌ها

ابزارهای تروماتیک در جراحی‌های اندوویژن و لاپاروسکوپی برای دستکاری بافت‌های مقاوم و فیبروزی طراحی شده‌اند. این ابزارها، مانند گرسپرهای دندانه‌دار (serrated graspers) یا فورسپس‌های alligator-like، دارای فک‌هایی با دندانه‌های تیز یا سطوح ناهموار هستند که نیروی گیره قوی‌تری ایجاد می‌کنند. طول شفت این ابزارها معمولاً بین ۳۰ تا ۴۵ سانتی‌متر است، با قطر ۵ تا ۱۰ میلی‌متر، که امکان دسترسی از طریق پورت‌های کوچک لاپاروسکوپی را فراهم می‌کند. مواد سازنده، مانند فولاد ضدزنگ پزشکی یا تیتانیوم، مقاومت و دوام بالایی دارند. این ابزارها اغلب دارای مکانیسم قفل (ratchet) هستند که به جراح امکان کنترل دقیق‌تر و کاهش خستگی دست را می‌دهد.

پیشینه و تکامل ابزارهای جراحی تروماتیک

ابزارهای تروماتیک ابتدا برای جراحی‌های باز طراحی شدند، اما با توسعه لاپاروسکوپی در دهه ۱۹۶۰، توسط افرادی مانند کورت سم (Kurt Semm)، به نسخه‌های کم‌تهاجمی تبدیل شدند. سم، که به عنوان “پدر لاپاروسکوپی مدرن” شناخته می‌شود، گرسپرهای تروماتیک را برای عمل‌های زنان و زایمان، مانند هیسترکتومی، بهینه کرد. این ابزارها در عمل‌هایی مانند آپاندکتومی یا resection بافت‌های ملتهب، به دلیل توانایی گرفتن محکم بافت‌های ضخیم، بسیار مؤثر هستند. با این حال، استفاده نادرست می‌تواند به پارگی بافت، خونریزی یا تشکیل adhesions منجر شود.

کاربردهای بالینی ابزارهای تروماتیک

در جراحی لاپاروسکوپی، ابزارهای تروماتیک برای دستکاری بافت‌های فیبروزی مانند فاشیا، عضلات شکمی یا کیسه‌های صفراوی ملتهب استفاده می‌شوند. در اندوسکوپی، این ابزارها برای بیوپسی از بافت‌های مقاوم مانند تومورهای جامد کاربرد دارند. در سیستم‌های اندوویژن، تصاویر باکیفیت (مانند 4K یا 3D) به جراح کمک می‌کنند تا نیروی اعمال‌شده توسط این ابزارها را تنظیم کند و از آسیب بیش از حد جلوگیری شود.

ابزارهای آتروماتیک: تعریف و ویژگی‌ها

ابزارهای آتروماتیک برای دستکاری بافت‌های حساس، مانند روده‌ها، مثانه، عروق خونی یا لوله‌های فالوپ، طراحی شده‌اند. فک‌های این ابزارها صاف، گرد یا دارای سوراخ‌های کوچک (fenestrated) هستند که فشار را به طور یکنواخت توزیع می‌کنند. برخی از این ابزارها با پوشش‌های سیلیکونی یا سطوح موج‌دار ملایم ساخته می‌شوند تا grip ایمن بدون آسیب به بافت فراهم کنند. شفت‌های بلند و باریک (۵ میلی‌متری) امکان دسترسی به مناطق عمیق را می‌دهند، و طراحی ارگونومیک دسته‌ها خستگی جراح را کاهش می‌دهد.

پیشینه و تکامل ابزارهای آتروماتیک

ابزارهای آتروماتیک در دهه ۱۹۷۰، با افزایش آگاهی از عوارض پس از جراحی مانند adhesions و آسیب بافتی، محبوب شدند. این ابزارها ابتدا در جراحی‌های حساس مانند عمل‌های گوارشی یا عروقی معرفی شدند. پیشرفت در مواد، مانند استفاده از پلیمرهای زیست‌سازگار، و طراحی‌های fenestrated، ایمنی این ابزارها را بهبود بخشید. در دهه ۱۹۹۰، با معرفی سیستم‌های اندوویژن پیشرفته، استفاده از آتروماتیک در عمل‌های NOTES (Natural Orifice Transluminal Endoscopic Surgery) افزایش یافت.

کاربردهای بالینی ابزارهای آتروماتیک

در لاپاروسکوپی، ابزارهای آتروماتیک برای retraction بافت‌های نرم، مانند روده در کوله‌سیستکتومی یا مثانه در پروستاتکتومی، ایده‌آل هستند. در اندوسکوپی، این ابزارها برای دستکاری عروق خونی یا بافت‌های مخاطی استفاده می‌شوند. سیستم‌های اندوویژن با ارائه تصاویر دقیق، امکان استفاده ایمن از این ابزارها را فراهم می‌کنند، به‌ویژه در جراحی‌هایی که نیاز به دقت بالا دارند، مانند عمل‌های زنان و زایمان یا جراحی‌های توراسیک.

فناوری‌های مرتبط با جراحی اندوویژن

سیستم‌های اندوویژن، شامل دوربین‌های CCD یا CMOS، منابع نور زنون و لنزهای با زاویه دید متغیر (۰ تا ۳۰ درجه)، امکان مشاهده دقیق ساختارهای داخلی را فراهم می‌کنند. این سیستم‌ها با ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک ادغام می‌شوند تا جراح بتواند بافت‌ها را با دقت دستکاری کند. پیشرفت‌هایی مانند تصاویر 3D، رزولوشن 4K و سیستم‌های رباتیک (مانند da Vinci) دقت و ایمنی را افزایش داده‌اند. برای مثال، در جراحی‌های رباتیک، گرسپرهای آتروماتیک با بازخورد بصری پیشرفته، خطر آسیب به بافت‌های ظریف را کاهش می‌دهند.

مقایسه فنی ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک

ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک از نظر طراحی، کاربرد و تأثیر بر بافت تفاوت‌های قابل‌توجهی دارند. جدول زیر مقایسه‌ای خلاصه ارائه می‌دهد:

مزایای ابزارهای تروماتیک

ابزارهای تروماتیک به دلیل طراحی دندانه‌دار، برای گرفتن بافت‌های متراکم و جلوگیری از لغزش در عمل‌هایی مانند ترمیم فتق یا resection تومورهای فیبروزی مناسب‌اند. این ابزارها در شرایطی که سرعت عمل اهمیت دارد، مانند آپاندکتومی‌های اورژانسی، کارایی بالایی دارند. مطالعات نشان می‌دهند که گرسپرهای تروماتیک زمان عمل را در برخی موارد تا ۱۵% کاهش می‌دهند، به‌ویژه در بافت‌های مقاوم.

ویژگی	تروماتیک	آتروماتیک
طراحی فک	دندانه‌دار، تیز، serrated	صاف، گرد، fenestrated
کاربرد اصلی	بافت‌های مقاوم (فاشیا، عضله)	بافت‌های حساس (روده، عروق)
نیروی گیره	بالا، ریسک آسیب بافتی	ملایم، توزیع فشار یکنواخت
مزایا	گرفتن محکم، مناسب برای بافت‌های ضخیم	کاهش آسیب بافتی، ایمنی بالا
معایب	ریسک پارگی، خونریزی، adhesions	ممکن است در بافت‌های لغزنده ناکارآمد باشد

معایب ابزارهای تروماتیک

ریسک آسیب بافتی، مانند پارگی یا خونریزی، در ابزارهای تروماتیک بالاتر است. استفاده نادرست می‌تواند به تشکیل adhesions یا عفونت‌های پس از عمل منجر شود. در جراحی‌های حساس مانند عمل‌های روده یا عروق، این ابزارها کمتر توصیه می‌شوند، زیرا نیروی زیاد می‌تواند به ساختارهای ظریف آسیب برساند.

نقش جراحی اندوویژن در بهینه‌سازی استفاده از ابزارها

سیستم‌های اندوویژن با ارائه تصاویر باکیفیت، امکان نظارت دقیق بر عملکرد ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک را فراهم می‌کنند. برای مثال، در جراحی‌های رباتیک، تصاویر 3D و زوم دیجیتال به جراح اجازه می‌دهند تا نیروی اعمال‌شده توسط گرسپرها را تنظیم کند. پیشرفت‌هایی مانند دوربین‌های 4K و نورپردازی پیشرفته، دقت را تا ۲۰% افزایش داده‌اند. این فناوری‌ها به‌ویژه در جراحی‌های حساس، مانند عمل‌های کبد یا پانکراس، که نیاز به ابزارهای آتروماتیک دارند، حیاتی هستند.

چالش‌های بالینی و راهکارها

یکی از چالش‌های اصلی در استفاده از ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک، نبود بازخورد لمسی (haptic feedback) در جراحی‌های کم‌تهاجمی است. این مشکل در سیستم‌های رباتیک تا حدی با حسگرهای پیشرفته برطرف شده است. برای ابزارهای تروماتیک، تنظیم نیروی گیره برای جلوگیری از آسیب بافتی ضروری است، در حالی که در آتروماتیک، طراحی‌های جدید با سطوح موج‌دار یا پوشش‌های ضدلغزش، کارایی را بهبود بخشیده‌اند. آموزش جراحان در استفاده از سیستم‌های اندوویژن و شبیه‌سازهای جراحی نیز به کاهش خطاها کمک می‌کند.

تأثیر بر نتایج بالینی

مطالعات بالینی نشان می‌دهند که انتخاب درست ابزار می‌تواند زمان بهبودی را تا ۳۰% کاهش دهد. ابزارهای آتروماتیک در جراحی‌های حساس، مانند کوله‌سیستکتومی، میزان عفونت‌های پس از عمل را تا ۲۵% کاهش می‌دهند، در حالی که ابزارهای تروماتیک در عمل‌های سریع‌تر، مانند آپاندکتومی، کارایی بیشتری دارند. این تفاوت‌ها بر اهمیت آموزش جراحان و انتخاب ابزار بر اساس نوع عمل تأکید می‌کند.

نتیجه‌گیری

ابزارهای تروماتیک و آتروماتیک هر کدام نقش منحصربه‌فردی در جراحی‌های اندوویژن، لاپاروسکوپی و اندوسکوپی دارند. ابزارهای تروماتیک برای بافت‌های مقاوم و عمل‌های سریع مناسب‌اند، در حالی که آتروماتیک برای حفظ بافت‌های حساس و کاهش عوارض ایده‌آل هستند. سیستم‌های اندوویژن با ارائه تصاویر دقیق، استفاده از این ابزارها را بهینه می‌کنند. با توجه به پیشینه تاریخی و پیشرفت‌های فناوری، جراحان باید بر اساس نوع بافت، پیچیدگی عمل و نیازهای بیمار، ابزار مناسب را انتخاب کنند. آینده جراحی‌های کم‌تهاجمی با ادغام فناوری‌های رباتیک و سیستم‌های اندوویژن پیشرفته، دقت و ایمنی را بیش از پیش بهبود خواهد داد. این مقاله با ارائه اطلاعات جامع و غیرتکراری، به جراحان و متخصصان کمک می‌کند تا تصمیم‌گیری‌های آگاهانه‌تری داشته باشند.

منابع:

1. KANGJI Medical. (2025). Atraumatic vs. Traumatic Laparoscopic Graspers. Retrieved from https://www.kangjimd.com/what-is-the-difference-between-atraumatic-and-traumatic-grasper.html
2. Laparoscopic.MD. (n.d.). Laparoscopic Graspers Must Grip without Trauma. Retrieved from https://www.laparoscopic.md/surgery/instruments/grasper
3. Mishra, R. K. (2019). Laparoscopic Graspers [Video]. YouTube. Retrieved from https://www.youtube.com/watch?v=zeIzrAWMIRg
4. Iran-OR. (n.d.). آموزش کلیه ابزار لاپاراسکوپی. Retrieved from https://iran-or.ir/laparoscopic-instruments/

Laparoscopy Hospital. (n.d.). Laparoscopic Endovision System. Retrieved from https://www.laparoscopyhospital.com/laparoscopic-endovision-system-troubleshooting.html