استریل تجهیزات آندوسکوپی سخت (Rigid Endoscopes)

استریل‌سازی تجهیزات آندوسکوپی سخت (Rigid Endoscopes) یکی از مراحل حیاتی در تضمین ایمنی بیماران و کاهش ریسک عفونت‌های بیمارستانی در جراحی‌های درون‌بین (Endoscopic Surgeries) از جمله لاپاروسکوپی است. این مقاله به بررسی کامل روش‌ها، استانداردها و نکات مهم آموزش استریلیزاسیون این تجهیزات می‌پردازد. همچنین تفاوت‌های اساسی بین روش‌های مختلف، چالش‌ها و راهکارهای نوین در فرآیند ضدعفونی و استریل کردن دستگاه‌های اندوویژن نیز بررسی شده است.

با گسترش جراحی‌های کم‌تهاجمی مانند لاپاروسکوپی، استفاده از تجهیزات اندوسکوپی سخت در مراکز درمانی رشد چشم‌گیری داشته است. برخلاف آندوسکوپ‌های نرم (Flexible Endoscopes)، تجهیزات Rigid دارای ساختار مقاوم‌تری هستند، اما همچنان حساسیت بالایی نسبت به فرآیندهای تمیزکاری و سترون‌سازی دارند. آموزش دقیق استریلیزاسیون این تجهیزات به پرسنل اتاق عمل، مهندسان پزشکی و تیم CSSD (واحد استریل مرکزی) نه تنها به حفظ عمر دستگاه کمک می‌کند، بلکه نقش مهمی در کنترل عفونت بیمارستانی دارد.

•  آشنایی با ساختار تجهیزات Rigid Endoscope

این آندوسکوپ‌ها معمولاً از ترکیب قطعات فلزی ضد زنگ، سیستم‌های نوری (عدسی، فیبر نوری) و کانال‌های عبوری تشکیل شده‌اند. آسیب به هر یک از این بخش‌ها در حین شستشو و استریلیزاسیون می‌تواند کارایی دستگاه را کاهش دهد.

 مراحل استاندارد استریلیزاسیون:

1.  مرحله پیش‌شستشو (Pre-cleaning)

در این مرحله پس از پایان جراحی و قبل از خشک شدن خون و ترشحات، سطح دستگاه با گاز مرطوب یا محلول آنزیمی تمیز می‌شود. این مرحله باید بلافاصله پس از استفاده انجام شود.

•  شستشوی دستی (Manual Cleaning)

تجهیزات در محیط شستشوی اختصاصی با برس‌های نرم و محلول‌های آنزیمی ملایم تمیز می‌شوند. باید به نقاط کور مانند مفاصل یا لنزها دقت شود.

•  شستشو با اولتراسونیک (Ultrasonic Cleaning)

برای تمیزکاری عمیق‌تر و غیرقابل دستیابی، استفاده از دستگاه‌های اولتراسونیک ضروری است، به ویژه برای تجهیزات پیچیده‌تر با کانال‌های داخلی.

•  ضدعفونی سطح بالا (High-Level Disinfection)

در شرایطی که استریل کامل ممکن نیست (مخصوصاً در موارد اضطراری)، ضدعفونی سطح بالا با محلول‌های گلوتارآلدهید یا OPA کاربرد دارد.

• اتوکلاو کردن (Steam Sterilization)

رایج‌ترین و مؤثرترین روش استریل تجهیزات Rigid استفاده از اتوکلاو بخار در دمای ۱۳۴ درجه سانتی‌گراد به مدت حداقل ۵-۱۸ دقیقه است.
نکته مهم: فقط تجهیزاتی که توسط کارخانه سازنده تأیید شده‌اند باید در اتوکلاو قرار گیرند.

• خشک کردن و بسته‌بندی

پس از استریلیزاسیون، خشک کردن کامل دستگاه (مخصوصاً نواحی داخلی) و بسته‌بندی با لفاف‌های استاندارد بسیار مهم است تا از آلودگی مجدد جلوگیری شود.

تفاوت با تجهیزات Flexible

ویژگی	آندوسکوپ سخت (Rigid)	آندوسکوپ نرم (Flexible)
ساختار	فلزی و مقاوم	ظریف و حساس
روش غالب استریل	اتوکلاو بخار	HLD یا ETO
آسیب‌پذیری	کمتر	بیشتر
کاربرد	جراحی (لاپاروسکوپی، هیستروسکوپی)	تشخیصی (گوارش، برونکوسکوپی)

چالش‌های رایج در فرآیند استریلیزاسیون

• ایجاد ترک‌های میکروسکوپی در لنز در صورت استفاده از برس زبر
• خرابی فیبر نوری بر اثر حرارت زیاد
• از بین رفتن شفافیت تصویر به دلیل باقی‌ماندن رسوبات

نقش آموزش تخصصی

آموزش پرسنل بر اساس دستورالعمل‌های شرکت سازنده و پروتکل‌های جهانی مثل CDC و AORN می‌تواند از آسیب‌های مالی و بالینی جلوگیری کند.

فرآیند استریلیزاسیون تجهیزات Rigid Endoscope از مهم‌ترین مراحل زنجیره کنترل عفونت در اتاق عمل است. انجام صحیح مراحل پیش‌شستشو، شستشو، ضدعفونی و استریلیزاسیون ضمن حفظ کارایی سیستم‌های اندوویژن و تصویر برداری جراحی، موجب اطمینان خاطر جراح، تیم درمان و بیمار خواهد بود. رعایت دستورالعمل‌های بین‌المللی و آموزش صحیح، کلید موفقیت در این مسیر است.

منابع

• CDC Guidelines for Disinfection and Sterilization in Healthcare Facilities

• AAMI ST91:2021 – Flexible and Rigid Endoscope Processing
• Manufacturer’s Instructions for Use (IFU) – Olympus, Karl Storz, Stryker
• WHO Infection Prevention and Control (IPC) Guidelines